2-3-4-مدل كپنر[1]
572 بازدید پنجشنبه 14 آذر 1398درمدلكپنر(1993) بيندومتغيرفشارهاوآشفتگيرواني،رابطهمثبتوجوددارد. همچنانكه چرنيسنيزبرآنتاكيدكردهاست. بينمتغيرميزانآشفتگيرواني،ومتغيردرجاتوتعداد مكانيسمهايمقابلهدفاعيوهمچنينبينميزانآشفتگيروانيواحساسشكست،رابطهوجوددارد. رابطهفوقبينآشفتگيروانيواحساسشكست،تاييديبرمدلدرماندگيآموختهشده (سلیگمن[2]،1983) وسندرمتطابقعمومي(هانسسليه1976،4) می باشد.دراينمدلبينتيپشخصيت Aوفشارآورهايادراكيبوسيلهافراد،يكرابطهمثبتوبينتيپ شخصیتَ Aوحمايتاجتماعي،رابطهمنفيوجوددارد،يعنيافرادباتيپشخصيت Aازحمايتاجتماعيكمتريبرخوردارند. نتيجهمقايسهاينمدلهاآناستكهحمايتاجتماعيبهعنوانيكميانجيوواسطهموجبميگرددفشارهايرواني،كمترباعثفرسودگيشغليشوند(انیون[3]،2006).
2-3-5-رويكردساختاري
اينرويكردبهجواساسابهعنوانويژگيهاوخصوصياتوابستهبهيكسازمانتوجهدارد. اينويژگيهموارهباسازمانوجودداشتهوازادراكاعضاسازمانمستقلاست .رويكردساختاريمارابهارتباطبينهدفومعيارهايادراكيجوسازمانيهدايتميكند.گيوناينمسالهرامطرحساختكهجوسازماني،ويژگيهايسازمانراموردملاحظهقرارداده،سپسبراساسدركصحيحي،هدفومعيارهايبيروني،بايدارزشيابيگردد. پينوپاگتجزيهوتحليلعمدهايازاجزاديدگاهساختاريارائهنمودهاندكهبرايناساس،موقعيتهايواقعيدرشرايطسازمانيعاملتعيينكنندهنظريات،ارزشها،وادراكاتكاركنانازوقايعسازماناست. بنابراينجوهايمختلفدرابعادمختلفساختارسازمانيماننداندازهسازمان،درجهتمركزدرتصميمگيري،تعدادسطوحسلسلهمراتب،ماهيتتكنولوژيمورداستفادهوحوزهايكهقوانينرسميوخطمشهاييكهرفتارفردرانهيميكند،ظاهرميگردد(مکگرگور[4]،2008).
2-4-سيرفرسودگيشغلي
1- مرحله ماه عسل[5]: زمانياستكهمادرجايياستخدامميشويموباشوروشعفخاصيكارخودراشروعميكنيم . ايناحساساتعبارتنداز: تهييج،اشتياق،غروروچالش . ممكناستزودتر ازوقتمعمولسركارحاضرشويموديرترهممحيطكارراتركميكنيم . شروعبهكار،ذخايرو انرژيماراخارجميكند . اگرتقويت،تحسين،تشويقورضايتبهدنبالكارنباشد،كاهشانرژيآغازميشودوفردبدون آنكهخودشمتوجهباشد،بهتدريجازانرژيجسميوروانيتهيميشود.
2- مرحله کمبود سوخت[6]: مرحلهاياستكهفرداحساسكمآوردنانرژيميكندونارضايتي شغليوخستگيشروعميشود. دراينمرحلهفردنوعياحساسمبهمزوال،خستگيوگيجيرا تجربهميكند. نشانههاياينمرحلهعبارتنداز: نارضايتيشغلي،عدمكارايي،اختلالدرخوابواحساسخستگي. فردسعيميكندازطريقپناهبردنبهمصرفسيگار،موادمخدر،مشروب، انجامدادنخريدهايتفنني،خوابيدنزيادو ... بهنوعيخودرافريبدهد.
3- مرحله نشانه مزمن[7]: اينمرحلهكهبانشانههايفيزيولوژيكيهمراهاست . درفرداحساس خستگيمزمن،سردردهايدورهاي،ترشكردنمعده،خشموافسردگيشديدشدتپيداميكند.
4-مرحله بحران[8]: دراينمرحلهبدبينيعميق،شكبهتواناييهايشخصي،حساسبودنبه بيماريهايجسميناشيازدرماندگيونااميديوبروزذهنيتفراروپاسخگريزازمشكلاتپديد ميآيد. دراينمرحلهممكناستبيماريهايجسميفردكهدرمرحلهقبلوجودداشتبهصورت حادومزمننيزجلوهگرشوند .
5-مرحله برخورد با دیوار[9](مرحله به بن بست رسیدن): اينمرحلهازنشانگانفشارروانيناشيازفرسودگيشغليبابهپايانرسيدننيرويفردبرايسازگاريبامحيطكارمشخصميشود،يعني فردمستعدخطرازدستدادنشغلميشود . بامراجع،همكارانومديردرمحلكاردرگيرمي شود. درخانهنيزباهمسروفرزندانخودبرخوردهايمكررينشانميدهد(بردبار،1387).
2-5-عواملپيشسندرمفرسودگيشغلي
استرس يافشارشغلي،بهباوربسياريازپژوهشگراندرسالهاياخير(ازجملهبويد،لوينوساگر، 2009) یكيازمشكلاتعمدهوفراگيرمحيطهايكارياست .ازنظركليميتواناسترسشغليراپاسخبه فشارهايناشيازمحيطكاردانست(لمبرت،هوگانوگريفين[10]، 2007 ). متغيرهايمتعددي درمحيطكارممكناستمنجربهاسترسشغليشوند . ازميانمتغيرهايگوناگونميتوان متغيرهايينظيرمخاطرهآميزبودنكار،تعارض نقش،ابهامنقش،گرانبارينقشووظايفكاريوناهمخوانيبينتقاضايشغليبامنابعدردسترسفردرابرشمرد .اينعواملبراساسالگويكنترل تقاضافرسودگي (باباكاس،ياواسوآشيل[11]،2009)،الگوينامتوازنيپاداشتلاش(لويگودولارد[12]،2003)، ونيزالگويتقاضاهايشغليمنابع(ديمريوتي،باكر،ناچرينروساچيوفلی[13]،2001)، ممکن استبهاسترسوفشارشغليمنجرشوند(به نقل از گلپرور ونيری،1389).
همانگونهكهذكرشدفرسودگيشغليدارايسهبعدخستگيهيجاني،مسخشخصيت،واحساس بي كفايتيميباشد،كههرسهبعداينمتغير،درصورتيكهافرادازوظايفخودآگاهيكامليداشته باشند،ازشفافيتنقشمتأثرخواهندبود. بهعبارتيديگرافرادباآگاهيازوظايفشاناحساسكفايتبيشتري خواهندداشتوخستگيهيجانيومسخشخصيتكمتريراتجربهخواهندكردودرنتيجهكمتربهسندرمفرسودگيشغليمبتلاخواهندشد. چراكهاينسندرمباايجادتصورمنفيازخود،نگرشمنفينسبتبهشغلوفقداناحساسارتباطبا مددجومرتبطاست(عزیزی، فیض آبادیی، صالحی و بشبش،1387).
عواملايجاداينسندرمنيزبهشرحزيرميباشد :
عواملمحيطي: اسكاتبهنقشاينعواملدربروزفرسودگيشغلياشارهميكند. در محيطهاي كاريكهدارايويژگيهايزيرميباشندفرسودگيشغليپديدارميشود :
1- فشارهايناشيازمواجههباتقاضاهاودرخواستهايمكررديگران .
2- رقابتسختوفشرده .
3- نيازهايماليوتلاشبرايكسبدرآمد .
4-محروميتازآنچهفردشايستهآناست.
عواملانگيزشي: برايدركدلايل »فرسودگيشغلي « بايدبدانيمكهچهچيزيباعثايجادوحفظ انگيزهميشود. همانطوركهبدنبرايسلامتخودنيازمندبهپروتئينوويتاميناست،حفظ انگيزهنيزبهتغذيهمناسبنيازدارد . ازمهمتريندلايلافزايشعدمانگيزهميتوانبهايندلايل اشارهنمود:
- نبودنپاداش: پاداشستايش،احساسرضايت،اعتمادبهنفسبالا،ترفيع،بخشش،شهرت، اعتبار،چالش،ماجراجوييوهرآنچيزكهباعثاحساسمثبتميشود،رادربرميگيرد .
- احساسبيقدرتي:فردبايدبهايناحساسبرسدكهقوياستوقدرتنفوذبرآنچهكهبرما تاثيرميگذاردرادارد. اياينكهكسياحساسكندنميتواندبرآنچهكهبراياواتفاقميافتد كنترل داشتهباشدواحساسكندكهبيپناهاستوكسيازاوحمايتنميكندبدترينتجربه انسانياست. هرزمانكهفردفكركندجهانغيرقابلگنترلاستبامشكلاتفراوانيروبروخواهد شد .
- احساسكاهشقدرتفردي:قدرتفردييعنيتوانايينفوذفردبردنياياطرافبههمانروشي كهميخواهد. اينقدرتوايناحساس،مخالفحسبيپناهياست . اينحسبهفردكمكمي كندكهكارخودراتحتكنترلدرآورددرحاليكهفردكنترلكميبرسايرافراددارداماميتواند خودراكنترلنمايدوزمانيكهاحساسبيپناهيميكندبعضيچيزهارافراموشمينمايد . وقتي فردتوانمنديهايخودراتوسعهميدهدميتواندحسمهارتوكنترلبرزندگيخودرانيزتوسعه دهد. تجربهحسمهارتهرچيزيراتغييرميدهدزيرااينحسبرتمركزفردبرموارديكهدرآن مهارتدارد،تاكيدمينمايد،اعتمادبهنفسراافزايشميدهدوميتواندبهفردكمككندكه بهترخودرامديريتكند .
- ضعفدرخودمديريتي: خودمديريتيموثرنيازمندبهدانشومهارتاست . احتمالاشمابهطورغيررسميمهارتهايخودمديريتيراتوسعهدادهايد. متاسفانهتعداداندكيازافراددرمورداينكه چگونهبايدخودرابهدرستيمديريتنمايند،اطلاعاتدارندوسايرينبسياربهنكاتمنفيتوجهمي كنندوازدانششخصيخودبهرهميگيرنددرصورتيكهميبايستاينمهارتراازديگران بياموزند .
- خودانتقادي : معمولافرددرمواجههبامسائلكاريحساعتمادبهنفسخودراازدستميدهد وبهنقدخودميپردازد .
- سردردهايپيدرپيوناراحتيهايگوارشي،كاهشياافزايشوزن،بيخوابيوياافسردگي، مظنونبودنوافزايشريسكخطرپذيريازديگرنشانههايفرسودگيشغلياست . همانطوركه ملاحظهميشودعواملونشانگانبروزفرسودگيشغليتاحدودزياديدرهمتنيدهاندوتعيينحد وحدودبرايآنها،صرفابرايروشنترشدنصورتمسئلهاست(رشيدي،تيمورينسب واحرامي، 1388).
طبقبررسيپاور وكليفدر[14](2001)، ازميانابعادفرسودگيشغلي،مسخشخصيتمشخصه بارزياستوتعارضنقشدرشغلفرد،بهخستگيعاطفيومسخشخصيتمنجرميشود. بهعلاوه بيشتربودنسابقهكاروساعاتبيشتركاردرهفتهميزاناحساسكاهشكفايتشخصيراكاهشمي دهد. شيسلي فرسودگيشغليرانتيجهواكنشهايافرادبهماهيتشغلووظايفومسئوليتهاي مرتبطباآنتلقيكردهاست .علاوهبراينفرسودگيشغليعلايمرواني،جسمانيوهيجانيمتعددي ايجادميكند . اينعلايمبهشرحزيراست :
- علايمجسماني : شاملكاهشانرژي،خستگيمزمن،ضعف،افزايشآسيبپذيريدرمقابل بيماريها،دردهايپشت،شكاياتمتعددجسمانيواختلال خواب.
- علايمهيجاني : درماندگي،نااميدي،افزايشتنشوتعارضدرخانه،افزايشحالتهايمنفي عصبيمانندبيقراري،عصبانيت،تحريكپذيريوكاهشحالاتعاطفيمثبتمانندصميميت، فروتنيوادب .
- علايمرواني : شاملنارضايتيونگرشهايمنفينسبتبهخود،شغل،زندگيودرنهايت رفتارهايكنارهگيريازكار(غيبتوفرارازكار) ميباشد(به نقل از رشيدي،تيمورينسب واحرامي، 1388).